Tái cơ cấu ngành nông nghiệp theo hướng sinh thái, giá trị gia tăng cao

(TBTCO) - Trước sức ép của biến đổi khí hậu, suy giảm tài nguyên và yêu cầu hội nhập quốc tế, một trong những nhóm nhiệm vụ ngành Nông nghiệp và Môi trường cần tập trung thực hiện là tiếp tục tái cơ cấu nông nghiệp hiệu quả, bền vững, xây dựng nền nông nghiệp xanh, sinh thái, tuần hoàn.

Những “quả ngọt” của tái cơ cấu nông nghiệp

Thực hiện chủ trương của Đảng tại Đại hội lần thứ XI về “đẩy mạnh chuyển dịch cơ cấu kinh tế, chuyển đổi mô hình tăng trưởng, coi chất lượng, năng suất, hiệu quả, sức cạnh tranh là ưu tiên hàng đầu, chú trọng phát triển theo chiều sâu...”, Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Đề án tái cơ cấu ngành nông nghiệp theo hướng nâng cao giá trị gia tăng và phát triển bền vững (Quyết định số 899-QĐ/TTg ngày 10/6/2013), sau đó là Kế hoạch cơ cấu lại ngành nông nghiệp giai đoạn 2021 - 2025 (Quyết định số 255-QĐ/TTg ngày 25/2/2021).

Kết quả nổi bật của quá trình tái cơ cấu nông nghiệp đến nay là chuyển đổi sang sản xuất hàng hóa tập trung quy mô lớn, theo hướng chuyên canh và đa dạng hóa sản phẩm, giúp nâng cao giá trị và khả năng cạnh tranh của nông sản. Điều này góp phần vào việc giảm nghèo, xây dựng nông thôn mới và tăng trưởng kinh tế nông nghiệp, nông thôn.

Cơ giới hóa nông nghiệp làm tăng năng suất và hiệu quả sản xuất. Ảnh: Đức Thanh

Theo số liệu từ Bộ Nông nghiệp và Môi trường, giai đoạn 2021 - 2025, tốc độ tăng trưởng GDP toàn ngành bình quân đạt khoảng 3,8%/năm, cao hơn mục tiêu Nghị quyết Đại hội XIII đề ra (2,5 - 3%). Riêng năm 2024, giá trị gia tăng của toàn ngành tăng 3,88%, mức cao nhất trong 5 năm gần đây. Tổng kim ngạch xuất khẩu nông - lâm - thủy sản năm 2024 đạt 53,2 tỷ USD, đưa Việt Nam vào nhóm 10 quốc gia xuất khẩu nông sản hàng đầu thế giới. Đáng chú ý, Việt Nam không chỉ giảm xuất khẩu nguyên liệu thô hoặc sơ chế, mà còn nhập khẩu, chế biến sâu, nâng cao giá trị gia tăng của nhiều loại hàng hóa nông sản, nhất là hạt điều và đồ gỗ.

Cùng với đó, thu nhập bình quân đầu người khu vực nông thôn tăng lên 52 triệu đồng/năm (2024), cao gấp 1,5 lần so với năm 2020. Tỷ lệ hộ nghèo đa chiều khu vực nông thôn giảm còn dưới 3%, góp phần quan trọng thực hiện mục tiêu giảm nghèo bền vững quốc gia. Đến năm 2025, hơn 82% số xã trên toàn quốc đạt chuẩn nông thôn mới, trong đó hơn 1.000 xã đạt chuẩn nâng cao, 150 xã kiểu mẫu; hạ tầng kinh tế - xã hội nông thôn được đầu tư đồng bộ: 100% xã có đường ô tô đến trung tâm được nhựa hóa hoặc bê tông hóa; hơn 98% hộ dân nông thôn được sử dụng điện lưới quốc gia, 97% dân số nông thôn được cấp nước hợp vệ sinh.

Ngoài ra, một điểm nhấn của quá trình tái cơ cấu là sự chuyển dịch căn bản mô hình tăng trưởng: từ sản xuất nông nghiệp dựa trên mở rộng quy mô sang nâng cao giá trị và hiệu quả. Cả nước đã hình thành hơn 9.000 hợp tác xã nông nghiệp kiểu mới, gần 30.000 trang trại quy mô lớn, 1.200 doanh nghiệp đầu tư vào nông nghiệp công nghệ cao. Các mô hình liên kết chuỗi giá trị được mở rộng, giúp nông sản Việt Nam gia tăng giá trị chế biến lên hơn 35%, đồng thời giảm tình trạng “được mùa mất giá”.

Đặc biệt, chương trình OCOP (Mỗi xã một sản phẩm) đã trở thành động lực phát triển kinh tế nông thôn, với 8.600 sản phẩm được công nhận đạt chuẩn 3 sao trở lên, góp phần bảo tồn giá trị văn hóa vùng miền và thúc đẩy du lịch nông thôn.

Về môi trường, rừng được bảo vệ tốt hơn, độ che phủ rừng tăng lên, đạt khoảng 42%. Trữ lượng rừng tự nhiên được phục hồi. Diện tích và sản lượng rừng trồng tăng nhanh vừa đáp ứng nhu cầu gỗ trong nước vừa cung cấp nguyên liệu cho chế biến xuất khẩu. Mặc dù nước ta đã ngừng khai thác từ rừng tự nhiên, sản lượng gỗ năm 2024 đạt 23,3 triệu mét khối, tăng 3,8 lần so với năm 2010. Rừng còn trở thành nguồn hấp thu carbon lớn, năm 2021 đạt khoảng 612 triệu tấn CO2e, trong đó khoảng 80% là từ rừng tự nhiên…

Nguyên Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Cao Đức Phát nhận xét, nhìn lại quá trình tái cơ cấu ngành nông nghiệp, “mặc dù còn những tồn tại, quá trình tái cơ cấu đã đi đúng hướng”.

Cơ cấu nông nghiệp theo hướng xanh và giá trị cao

Tái cơ cấu ngành Nông nghiệp là một hợp phần của tái cơ cấu tổng thể nền kinh tế quốc dân, phù hợp với chiến lược và kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội của cả nước; đây cũng là yêu cầu tất yếu để phát triển bền vững.

Tuy nhiên, bên cạnh các kết quả đạt được, thực tế triển khai cũng cho thấy, quá trình tái cơ cấu nông nghiệp vẫn còn nhiều khó khăn do việc thu hút đầu tư vào nông nghiệp chưa thuận lợi, vấn đề tích tụ ruộng đất để sản xuất quy mô lớn còn vướng mắc và việc chuyển đổi từ sản xuất nhỏ lẻ sang sản xuất hàng hóa chất lượng cao còn chậm. Cùng với đó, việc hình thành các chuỗi giá trị liên kết, mô hình hợp tác xã kiểu mới và các chính sách hỗ trợ doanh nghiệp đầu tư vào nông nghiệp còn thiếu đồng bộ...

Hệ thống logistics và chuỗi cung ứng còn yếu kém, dẫn đến tình trạng thất thoát sau thu hoạch và chi phí sản xuất cao. Biến đổi khí hậu đang ảnh hưởng nghiêm trọng đến sản xuất nông nghiệp, gây ra nhiều hiện tượng thiên tai như hạn hán, lũ lụt, xâm nhập mặn...

Từ những khó khăn trên, để nâng cao hiệu quả và phát triển bền vững chuỗi giá trị nông sản, ngành Nông nghiệp sẽ tập trung triển khai đồng bộ các nhiệm vụ, giải pháp nhằm thực hiện các nghị quyết, văn bản của Trung ương liên quan đến cơ cấu lại ngành Nông nghiệp.

Bộ trưởng Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Trần Đức Thắng nhấn mạnh, nhiệm kỳ 2025 - 2030, toàn ngành Nông nghiệp và Môi trường đặt mục tiêu đẩy mạnh cơ cấu lại nền sản xuất nông nghiệp theo hướng sinh thái, xanh, bền vững, chú trọng chất lượng và giá trị gia tăng cao. Cùng với đó, công tác quản lý nhà nước về nông nghiệp và môi trường sẽ tiếp tục đổi mới mạnh mẽ, gắn với phân cấp, phân quyền để nâng cao hiệu quả và trách nhiệm của các cấp.

Ngành sẽ tập trung đột phá về thể chế phát triển, bảo đảm “đi trước mở đường” cho các lĩnh vực kinh tế trọng yếu, nhất là kinh tế xanh và kinh tế tuần hoàn theo chuỗi giá trị. Cùng với đó là phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số, hiện đại hóa hạ tầng nông nghiệp - nông thôn, tài nguyên và môi trường.

Một trụ cột quan trọng khác là phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao, trọng dụng nhân tài và tạo chuyển biến mạnh mẽ trong công tác cán bộ.

Để ngành Nông nghiệp phát triển thành công, ông Cao Đức Phát cho rằng, trước hết cần có sự thay đổi có tính cách mạng trong tư duy và nhận thức của các bên có liên quan. Cơ chế chính sách phải được thay đổi đi trước, mở đường để khoa học, công nghệ mới phát triển và sớm đi vào cuộc sống, để nông dân, doanh nhân, nhất là những người trẻ, phụ nữ tìm thấy sự nghiệp thuận lợi trong nông nghiệp, nông thôn.

“Mục tiêu bao trùm của phát triển nông nghiệp vẫn sẽ là nâng cao hiệu quả và tính bền vững, nhưng cần phải đạt ở mức cao hơn để nông nghiệp, nông dân đóng góp tương xứng cho sự vươn lên mạnh mẽ của đất nước, dân tộc, thực hiện các mục tiêu do Đảng đề ra. Để đạt được mục tiêu đó, cần có nhiều giải pháp mạnh mẽ để thực hiện, nhất là thông qua làm chủ và nhanh chóng tận dụng các cơ hội mới do khoa học và công nghệ đem lại”, nguyên Bộ trưởng Cao Đức Phát chia sẻ.